«Երբ փորձում ենք լուծել անցյալի խնդիրները, չի ստացվում առաջ գնալ»

Ապրիլի 9-10-ին Գլոբալիզացիայի և տարածաշրջանային համագործակցության կենտրոնի տնօրեն Ստեփան Գրիգորյանի հրավերով Հայաստանում էին հունգար, լեհ, սլովակ փորձագետներ: Նրանք սեմինարներ անցկացրին Եվրոպայում խոսքի ազատության և լիբերալ-դեմոկրատիայի ճգնաժամի թեմաներով: Անդրեյ Վոյտան ներկայացրեց խոսքի ազատության խնդիրները Հունգարիայում, Սեմյուել Աբրահամն անդրադաձավ լիբերալ-դեմոկրատական գաղափարների ճգնաժամին, պատճառներին ու հաղթահարման հնարավորություններին:
Բրատիսլավայի լիբերալ արվեստների ինտերնացիոնալ ինստիտուտի տնօրեն, «Կրիտիկա և կոնտեքստ» պարբերականի գլխավոր խմբագիր ՍԵՄՅՈՒԵԼ ԱԲՐԱՀԱՄԻ հետ հարցազրույցը սեմինարի շրջանակներում էր, բայց և միասին դուրս եկանք թեմայի շրջանակներից:

-Առաջի՞ն անգամ եք Հայաստանում և ի՞նչ նպատակով եք եկել:
-Հայաստան ենք եկել հրատարակիչների խմբով՝ հանդիպելու հրատարակիչների ու լրագրողների հետ՝ քննարկելու բոլորիս համար ընդհանուր խնդիրները: Երևան ենք եկել Թբիլիսիից, որտեղ նույնպես սեմինարներ ենք անցկացրել նույն թեմաներով: Ես քաղաքագետ եմ և խոսքի ազատության մասին չեմ խոսելու, այլ լիբերալ-դեմոկրատիայի ճգնաժամի, որը նկատելի է հետխորհրդային տարածքում: ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո նախկին հանրապետություններում ձևավորվեցին լիբերալ-դեմոկրատական պետություններ, բայց միայն կառուցվածքը բավական չէ, պետք է այդ կառուցվածքը հագեցնել բովանդակությամբ, իսկ դա ժամանակ և ջանքեր է պահանջում: Երկու հիմնական խնդիր կա՝ մեկը կոռուպցիայից ազատվելն է, մյուսը՝ համոզել քաղաքական գործիչներին, որ ընտրություններում հաղթելուց հետո պետք չէ կառավարությունը մենակ կազմել, այլ համագործակցել քաղաքական մյուս ուժերի հետ: Եկել ենք մեր փորձը ներկայացնելու, ձեր փորձը սովորելու: Վստահ եմ, որ մամուլը կարևոր դեր է կատարում այդ հարցում՝ օգնելով ազատվել կոռուպցիայից և ձևավորել հասարակական կարծիք: Հայաստանում առաջին անգամ եմ, Երևանը շատ գեղեցիկ քաղաք է, բայց մի պրոբլեմ ուղղակի աչք է քերծում՝ պլաստիկ դատարկ շշերի առատությունն ամեն տեղ: Ես միշտ ցանկացել եմ Հայաստան գալ, որովհետև շատ եմ լսել ու կարդացել Հայաստանի, հայկական մշակույթի, Հայոց ցեղասպանության մասին:
-Ի՞նչ գիտեք Դուք հայերի ցեղասպանության մասին:
-Կարծում եմ՝ այդ հարցին անհատական վերաբերմունք պետք է ունենալ և յուրաքանչյուրի խնդիրն է՝ հնարավորինս ավելին իմանալ: Հայերի ցեղասպանությունն ու հրեաների հոլոքոստը պիտի ներկայացվեն այնպես, ինչպես եղել է: Ցեղասպանության դեպքում ամենածանր հարցը եղել և մնում է այն, որ Թուրքիան չի կարող բաց քննարկել հարցն ու ընդունել ցեղասպանությունը: Ժամանակակից Թուրքիայի ձևավորումը և ցեղասպանությունը ժամանակի մեջ համընկան, և ստացվում է, որ ներկա Թուրքիան չի ընդունում իր հիմքերը՝ իր նախնիների պատմությունը չընդունելով: Թուրքիայի նոր նախագահը փորձում է Թուրքիան ավելի մուսուլմանական երկիր դարձնել և պարադոքս է գուցե, որ, իբրև մուսուլմանական երկիր, կարող է ընդունել Հայոց ցեղասպանությունը:
-Ինչի՞ հիման վրա եք եկել նման եզրակացության:
-Թուրքիայում հիմա աշխարհիկ և մուսուլմանական միտումների պայքար է, բայց Թուրքիան ուզում է իր անցյալը հասկանալ և ավելի ու ավելի շատ մարդկանց է հետաքրքրում՝ ինչ է եղել իրենց անցյալում, ինչո՞ւ պաշտոնական պատմությունը կա՛մ լռում է, կա՛մ ներկայացնում է բոլորովին ուրիշ պատկեր:
-Դուք ասում եք, որ հայերի ցեղասպանությունն ու հրեաների հոլոքոստը պետք է ներկայացվեն աշխարհին, ո՞վ պիտի ներկայացնի՝ հայերն ու հրեանե՞րը, եթե ցեղասպանությունը ոճիր է մարդկության դեմ:
-Յուրաքանչյուր դեմոկրատ մարդու անձնական պարտքն է վերականգնել արդարությունը: Դա այնքան ծանր ու ողբերգական հարց է, որ մինչև չբացահայտվի, մինչև բաց չխոսվի այս հարցի մասին, չպարզաբանվի, Հայաստանը չի կարող վստահորեն նայել իր ապագային:
-Հայաստանը վստահորեն է նայում իր ապագային, խնդիրն այլ է՝ ինչպե՞ս է այդ ապագան կառուցում: Թուրքիայի ազդեցությունը Հայաստանի վրա փակ սահմանն է, Ադրբեջանին աջակցությունը, Լեռնային Ղարաբաղի հարցի միակողմանի պատկերացումը:
-Հարևան երկու մեծ երկրները՝ Թուրքիան և Ադրբեջանը, լարված հարաբերություններ ունեն Հայաստանի հետ, թշնամական այդ իրավիճակում Հայաստանը չի կարող դեպի ապագա նայել Ռուսաստանի հետ կամ Եվրամիության հետ, որովհետև չունի ուղղակի սահմաններ այդ պետությունների հետ: Ադրբեջանը և Հայաստանը չեն կարող նորմալ հարաբերություններ ունենալ այնքան ժամանակ, քանի դեռ հայ-թուրքական հարաբերությունները նորմալ չեն:
-Դուք գործնականում ներկայացրիք Թուրքիայի տեսակետը: Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումը Անկարան կապում է Լեռնային Ղարաբաղի հարցի լուծման հետ:
-Ես խոսում եմ ցեղասպանության մասին: Ես չեմ կարող խոսել Լեռնային Ղարաբաղի մասին, որովհետև շատ քիչ գիտեմ այդ թեման: Ես ուսումնասիրում եմ Թուրքիան, Օսմանյան կայսրության պատմությունը, հարաբերությունները հույների, հայերի, հրեաների հետ, այդ պատճառով կարող եմ խոսել ցեղասպանության մասին, բայց ոչ Լեռնային Ղարաբաղի:
-Ինչո՞ւ հոլոքոստ ապրած հրեաները չեն ընդունում Հայոց ցեղասպանությունը:
-Ցեղասպանության և հոլոքոստի տարբերությունները բացատրելու համար երկար ժամանակ է պետք, երկուսն էլ մեծ ողբերգություններ են: Հայերի ցեղասպանությունը ավելի շատ տարածքային խնդիր էր, հրեաների ցեղասպանությունը քայլ էր արևմտյան արժեքների դեմ:
-Ինչո՞ւ հակադրել, երբ կարելի է համադրել:
-Պատմական տեսանկյունից պետք է տարբերությունները տեսնել, մեկն ավելի կամ նվազ ողբերգական համարել չի կարելի մյուսից, երկուսն էլ ծանր հետևանքներ ունեցան: Ցավը նույնն էր՝ սպանվել են մարդիկ, բայց պատճառներն ու հետևանքները տարբեր էին:
-Թուրքիան Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Գերմանիայի դաշնակիցն էր, Գերմանիայի ամբողջ արդյունաբերությունը, բանկային համակարգը հրեաների ձեռքում էին, հրեաները մեղավոր չե՞ն Հայոց ցեղասպանության մեջ:
-Ռոտշիլդների ազդեցությունը արդեն նվազում էր, բարձր մակարդակի իշխանության մեջ պրուսացիներն էին, ո՛չ հրեաները: Ի՞նչ կապ ունեն հրեաները ցեղասպանության հետ:
-Չե՞ք կարծում, որ Թուրքիան կընդունի հայերի ցեղասպանությունը, երբ ընդունեն Գերմանիան ու Իսրայելը:
-Ես չգիտեմ Իսրայելի դիրքորոշումը, կարծում եմ՝ նրանք համարում են ողբերգություն, Գերմանիան՝ նույնպես: Հարյուր տարի առաջ կատարված իրադարձությունները մնում են մեր մտքում և թույլ չեն տալիս առաջ գնալ, ինչպես Տրիանոնի խաղաղության պայմանագիրը, որ Հունգարիայի երկու երրորդը տվեց հարևաններին: Իմ երկրի պատմությունից ելնելով՝ կարող եմ ասել, երբ փորձում ենք լուծել անցյալի խնդիրները, երբեք չի ստացվում առաջ գնալ: Պատմության հանդեպ յուրաքանչյուր կողմ իր տեսակետն ունի և շատ դժվար է համատեղելը:

Զրույցը՝ Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ